‘‘นาหํ สหิสฺสามิ ปโมจนาย, กถํกถิํ โธตก กญฺจิ โลเก;

ธมฺมญฺจ เสฏฺฐํ อภิชานมาโน [อาชานมาโน (สี. สฺยา. ปี.)], เอวํ ตุวํ โอฆมิมํ ตเรสิ’’ฯ

[90]

‘‘อนุสาส พฺรหฺเม กรุณายมาโน, วิเวกธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ;

ยถาหํ อากาโสว อพฺยาปชฺชมาโน, อิเธว สนฺโต อสิโต จเรยฺยํ’’ฯ

[91]

‘‘กิตฺตยิสฺสามิ เต สนฺติํ, [โธตกาติ ภควา]

ทิฏฺเฐ ธมฺเม อนีติหํ;

ยํ วิทิตฺวา สโต จรํ, ตเร โลเก วิสตฺติกํ’’ฯ

[92]

‘‘ตญฺจาหํ อภินนฺทามิ, มเหสิ สนฺติมุตฺตมํ;

ยํ วิทิตฺวา สโต จรํ, ตเร โลเก วิสตฺติกํ’’ฯ

[93]

‘‘ยํ กิญฺจิ สมฺปชานาสิ, [โธตกาติ ภควา]

อุทฺธํ อโธ ติริยญฺจาปิ มชฺเฌ;

เอตํ วิทิตฺวา สงฺโคติ โลเก, ภวาภวาย มากาสิ ตณฺห’’นฺติฯ

โธตกมาณวปุจฺฉา ปญฺจมีฯ

6. อุปสีวมาณวปุจฺฉา

[94]

‘‘เอโก อหํ สกฺก มหนฺตโมฆํ, [อิจฺจายสฺมา อุปสีโว]

อนิสฺสิโต โน วิสหามิ ตาริตุํ;

อารมฺมณํ พฺรูหิ สมนฺตจกฺขุ, ยํ นิสฺสิโต โอฆมิมํ ตเรยฺยํ’’ฯ

[95]

‘‘อากิญฺจญฺญํ เปกฺขมาโน สติมา, [อุปสีวาติ ภควา]

นตฺถีติ นิสฺสาย ตรสฺสุ โอฆํ;

กาเม ปหาย วิรโต กถาหิ, ตณฺหกฺขยํ นตฺตมหาภิปสฺส’’ฯ

[96]

‘‘สพฺเพสุ กาเมสุ โย วีตราโค, [อิจฺจายสฺมา อุปสีโว]

อากิญฺจญฺญํ นิสฺสิโต หิตฺวา มญฺญํ;

สญฺญาวิโมกฺเข ปรเม วิมุตฺโต [ธิมุตฺโต (ก.)], ติฏฺเฐ นุ โส ตตฺถ อนานุยายี’’ [อนานุวายี (สฺยา. ก.)]ฯ

[97]

‘‘สพฺเพสุ กาเมสุ โย วีตราโค, [อุปสีวาติ ภควา]

อากิญฺจญฺญํ นิสฺสิโต หิตฺวา มญฺญํ;

สญฺญาวิโมกฺเข ปรเม วิมุตฺโต, ติฏฺเฐยฺย โส ตตฺถ อนานุยายี’’ฯ

[98]

‘‘ติฏฺเฐ เจ โส ตตฺถ อนานุยายี, ปูคมฺปิ วสฺสานํ สมนฺตจกฺขุ;

ตตฺเถว โส สีติสิยา วิมุตฺโต, จเวถ วิญฺญาณํ ตถาวิธสฺส’’ฯ

[99]

‘‘อจฺจิ ยถา วาตเวเคน ขิตฺตา, [อุปสีวาติ ภควา]

อตฺถํ ปเลติ น อุเปติ สงฺขํ;

เอวํ มุนี นามกายา วิมุตฺโต, อตฺถํ ปเลติ น อุเปติ สงฺขํ’’ฯ

[100]

‘‘อตฺถงฺคโต โส อุท วา โส นตฺถิ, อุทาหุ เว สสฺสติยา อโรโค;

ตํ เม มุนี สาธุ วิยากโรหิ, ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโม’’ฯ

[101]

‘‘อตฺถงฺคตสฺส น ปมาณมตฺถิ, [อุปสีวาติ ภควา]

เยน นํ วชฺชุํ ตํ ตสฺส นตฺถิ;

สพฺเพสุ ธมฺเมสุ สมูหเตสุ, สมูหตา วาทปถาปิ สพฺเพ’’ติฯ

อุปสีวมาณวปุจฺฉา ฉฏฺฐีฯ

7. นนฺทมาณวปุจฺฉา

[102]

‘‘สนฺติ โลเก มุนโย, [อิจฺจายสฺมา นนฺโท]

ชนา วทนฺติ ตยิทํ กถํสุ;

ญาณูปปนฺนํ มุนิ โน วทนฺติ, อุทาหุ เว ชีวิเตนูปปนฺนํ’’ฯ

[103]

‘‘น ทิฏฺฐิยา น สุติยา น ญาเณน, มุนีธ นนฺท กุสลา วทนฺติ;

วิเสนิกตฺวา อนีฆา นิราสา, จรนฺติ เย เต มุนโยติ พฺรูมิ’’ฯ

[104]

‘‘เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเส, [อิจฺจายสฺมา นนฺโท]

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ;

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ,

อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํ;

กจฺจิสฺสุ เต ภควา ตตฺถ ยตา จรนฺตา,

อตารุ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส;

ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมตํ’’ฯ

[105]

‘‘เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเส, [นนฺทาติ ภควา]

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ;

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ, อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํ;

กิญฺจาปิ เต ตตฺถ ยตา จรนฺติ, นาตริํสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมิ’’ฯ

[106]

‘‘เย เกจิเม สมณพฺราหฺมณาเส, [อิจฺจายสฺมา นนฺโท]

ทิฏฺฐสฺสุเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ;

สีลพฺพเตนาปิ วทนฺติ สุทฺธิํ, อเนกรูเปน วทนฺติ สุทฺธิํ;

เต เจ มุนิ พฺรูสิ อโนฆติณฺเณ, อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก;

อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส, ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมตํ’’ฯ

[107]